Bonte konijnen zijn hip, al lange tijd. Er zijn er heel van in ons land. De vlekjes maken dat ze er leuk uitzien, als een dalmatiër hondje, maar dan in konijnenvorm. Maar aan bonte konijnen zit een keerzijde, waar veel mensen die met deze konijnen fokken niet eens vanaf weten.

Bij bonte konijnen, en vooral als bont x bont gekruist is in de lijnen van deze konijnen dan is de kans aanwezig dat ze een aangeboren spijsverteringsproleem hebben: Megacolon. Dit kan bij alle konijnen voorkomen en ook op latere leeftijd ontstaan, maar het komt vooral heel veel voor bij bonte konijnen. Voor deze groep is het vaak een probleem waar ze mee geboren worden en hun hele leven last van hebben. Het is niet zo dat alleen bonte konijnen het kunnen krijgen. Ook konijnen met een effen vacht kunnen het erfelijk meedragen. En konijnen die het niet in de genen hebben zitten kunnen deze aandoening krijgen, bijvoorbeeld na een flinke verstopping, wormbesmetting of infectie.

Charlie konijnen

De konijnen die last hebben van de erfelijke variant van megacolon zijn bijna altijd konijnen met een “Charlie” aftekening. Genoemd naar Charlie Chaplin vanwege overeenkomsten in het uiterlijk. Het is een aftekening met gekleurde kringen rond de ogen en gekleurde snorretjes. De kleur en de vlekken die het konijn verder heeft kan verschillen. Meestal hebben ze meer wit in de vacht dan de rasstandaard heeft. Konijnenrassen met deze aftekening, waar het dus ook vaak bij voorkomt zijn Lotharingers, vlinderkonijnen, papillon, klein lotharingers en rijnlanders, maar de tekening komt ook voor bij andere rassen, en daarmee ook vaak het gen dat megacolon veroorzaakt. Ook bij albino konijnen kan het gen voorkomen. In nestjes van de tekeningrassen zoals hiervoor genoemd zitten met regelmaat ook konijnen met een effen vacht, ook die kunnen het mee dragen. Het is dus niet beperkt tot de charlie konijnen.
Als je twee konijnen met elkaar fokt die drager zijn van het gen dat megacolon veroorzaakt, dan zullen niet alle, maar wel een aantal konijnen in dat nest daadwerkelijk problemen krijgen. Een jong konijn moet van beide ouders het gen krijgen, wil het een "charliekonijn" zijn. Het komt het meest voor als je bont x bont kruist. Maar ook konijnen met een effen vachtkleur kunnen het gen dragen. Zij hebben er dan zelf meestal geen last van, maar geven het wel door aan de jongen in het nest. In de meeste nestjes van bonte konijnen, zitten namelijk ook effen konijnen.
De echte Charlie konijntjes, de konijntjes die geboren zijn met het dubbele Charlie gen dus, zullen zelf nooit effen konijntjes in een nestje krijgen of vader worden van effen konijntjes.  Fokkers die een bont ras fokken, zouden regelmatig effen gekleurde konijnen moeten inbrengen in de lijnen om de kans op Charlie konijnen te verminderen. Het nadeel voor fokkers is dan dat er minder tentoonstelling geschikte konijntjes per nestje zullen zijn. Bij fokkers is er ook veel onwetendheid over deze aangeboren aandoening, dus veel fokkers zullen zich er niet eens van bewust zijn. Met als gevolg dat er dus echt heel veel "Charlie-konijntjes" rondhuppen.

Wat is megacolon?

Megacolon betekent letterlijk "grote dikke darm". De dikke darm is dan te groot om mooie, ronde keutels te kunnen kneden. Konijnen die er last van hebben, hebben vaak keutels die niet mooi rond zijn van vorm. Dit is vaak één van de eerste tekenen waaraan je kan zien dat een konijn megacolon heeft. De meeste baasjes zijn zich op dat moment nog niet van de ernst van de problemen bewust. Megacolon is een progressieve ziekte, het wordt steeds erger. De reden waarom de darm niet goed beweegt is vanwege een slechte aanleg van die zenuwen en door de verstoppingen rekt de darm verder op waardoor de zenuwen in de verdrukking komen en afsterven. De beweging van de darm wordt dus steeds slechter, tot het stuk darm helemaal is uitgelubberd en niet meer in staat is om te bewegen.

Hoe zie je of een konijn megacolon heeft?

Aan de buitenkant van het konijntje is vaak niet direct te zien dat het diertje megacolon heeft. Toch merk je vaak als baasje dat het konijnen zijn die erg gevoelig zijn voor gas, verstopping en diarree, zonder duidelijke oorzaak.

De keutels zijn vaak niet mooi rond, maar ovaal of andere vreemde, wisselende vormen. De konijntjes hebben vaak ook moeite met het onttrekken van de essentiële voedingsstoffen aan hun voedsel, en blijven daardoor moeilijk op het juiste gewicht. Ook zijn de blindedarmkeutels van een megacolonkonijn vaak anders dan van een normaal konijn. Veel harder, niet een mooi trosje. Daarnaast hebben megacolon konijnen soms mestkeutels, die zijn echt mega groot. Meestal zie je de mestkeutels na/rond een aanval van pijn en niet eten.

De konijnen laten soms merken dat ze pijn hebben, hoewel konijnen als prooidieren wel meesters zijn om dat te verbergen. Soms kun je het zien aan angstig of agressief gedrag. Selectief eten. Rusteloos of onrustig zijn, bijvoorbeeld als het konijn ligt maar toch telkens weer een andere houding aanneemt. Dit zijn vaak wel de subtiele dingen waaraan je kan zien dat er iets niet goed zit.

De diagnose megacolon kan lastig te stellen zijn, zeker als jouw dierenarts konijnen niet als specialisatie gekozen heeft. Een konijnkundig dierenarts zal vaak toch wat verder willen zoeken, en eerder tot de diagnose komen. Als het vermoeden hebt dat je een konijn met megacolon hebt en een diagnose wil zodat je weet waar je aan toe bent, raden wij aan dat je echt naar een goede, konijnkundige dierenarts gaat die bereid is dit samen met jou goed uit te zoeken. Meestal doen dierenartsen dit door alle andere oorzaken van darmproblemen uit te sluiten. Zo zullen ze naar het voedingspatroon vragen, voelen aan de buik, luisteren naar de buik en ontlastingsonderzoek doen om wormen of coccidiose uitsluiten. Ook een röntgenfoto kan gebruikt worden voor het stellen van de juiste diagnose. Voor het opsporen van infecties kan er eventueel zelfs bloedonderzoek gedaan worden, hoewel het bij konijnen vrij stressvol en ook lastig is om bloed te prikken. In de praktijk zal dit dus meestal niet gedaan worden.

Behandeling van megacolon bij het konijn

Konijnen met megacolon zijn helaas chronisch ziek. Er is geen simpele oplossing in de vorm van een pilletje.  Ze worden niet meer beter. Het zal zelfs steeds wat minder goed gaan, tot het helemaal niet meer gaat.

Bij honden en katten worden nog wel darmoperaties uitgevoerd, maar bij konijnen wordt dit voor zo ver wij weten niet of nauwelijks gedaan. Het is een zeer ingrijpende darmoperatie met veel risico. Wij hebben nog niet gehoord dat dit bij konijnen met megacolon succesvol verlopen is. Je kunt bij een konijn namelijk niet het stuk slechte darm weghalen, de darm is daar te teer voor en te gevoelig voor verklevingen. Ook een klysma kan om die reden niet. De darm is opgeblazen als een soort ballon en op een gegeven moment is de rek er uit.

Dit klinkt allemaal niet fijn, maar toch zijn er gelukkig wel dingen die je kan doen om jouw konijn te helpen op het gebied van voeding en medicijnen.

Voeding voor een konijn met megacolon

Voor konijnen met megacolon is voeding ontzettend belangrijk. Veel vezels, veel vocht. Het menu van elk konijn hoort 80% hooi te bevatten. Een vezelrijke voeding is voor konijnen met megacolon zeer belangrijk omdat dit zorgt voor een goede darmwerking.
Stop niet met zoeken naar hooisoorten die goed in de smaak vallen, bied meerdere soorten aan. Kruidenhooi valt vaak ook goed in de smaak, maar een weidehooi kiezen waar je zelf kruiden aan toe voegt werkt ook prima. Het is voor konijnen met megacolon van levensbelang dat ze goed hooi eten, geef de zoektocht naar wat werkt voor jouw konijn dus niet op.
Geef brokken echt zeer met mate, als deze te veel worden gegeven kan zal dat snel diarree veroorzaken.  Het normale advies is 20 gram brok per kg lichaamsgewicht, uitgaan van het gezonde volwassen gewicht. Maar dat is voor gezonde konijnen al een heel ruim advies. Voor konijnen met megacolon raden we aan echt een stuk minder brokken te geven dan dat.
Kies een brok zonder suikers, met veel vezels. Het liefst een niet te veel bewerkte, maar een ruw geperste brok. Bijvoorbeeld de Supreme Fiba First. Veel konijnen met megacolon doen het goed op geperste graanvrije brokken, zoals de Beaphar Nature en Rosewood Meadow Menu. Er zijn ook mensen die konijnen met megacolon hebben die helemaal geen brokken meer geven. Dat is wel lastig en duur, omdat je dan heel gevarieerd hooi, grassen, kruiden en vers groenvoer moet geven, zo’n 30 soorten per dag die je ook nog wisselt. Maar het is niet onmogelijk en kan positief werken op de spijsvertering bij deze konijnen.
Geef absoluut geen aanvullend voer zoals snoepjes, koekjes, knaagstengels, knaagstenen en ook geen fruit. Geef echt een voeding zonder suiker. Geef ook zeker geen brood, crackers of ander mensenvoedsel.
Als aanvullend voedsel kan er eventueel wel gekozen worden voor het bijvoeren van lijnzaad brokjes. Wetenschappelijk bewezen is de werking niet, maar de ervaring van veel konijnenbaasjes is dat het wel kan helpen om verstopping te voorkomen. Te veel van deze brokjes kunnen diarree veroorzaken, dus daar echt rustig mee doen. Enkele brokjes geven per dag bij het voedsel of als "snoepje" uit de hand is mogelijk. Wij weten dat er meerdere konijnenbaasjes zijn die het idee hebben dat het verschil maakt, al is het dan niet wetenschappelijk bewezen dat het iets doet.
Doe het rustig aan met vers groenvoer. Wen het rustig aan en kijk goed of jouw konijn er wel tegen kan. Sommige konijnen met megacolon krijgen er heel snel diarree van, voor andere konijnen kan het prima onderdeel uitmaken van het dieet en helpt het om verstoppingen te verminderen. Bouw het wel echt heel rustig op. Geef vooral groene bladgroenten zoals andijvie en vers gras. Geef geen koolsoorten en zoals eerder genoemd, ook geen fruit.  Verse kruiden kunnen wel. Het is vaak echt zoeken naar wat werkt voor jouw konijn.

Voldoende drinkwater

Let ook goed op dat de konijnen voldoende drinken. Zet op meerdere plaatsen waterbakken neer, en geef geen drinkwater uit een fles, maar juist uit een bakje, zodat het konijn goed gulzig water kan drinken. Eventueel kun je ook hooithee of kruidenthee naast het gewone water aanbieden, kiezen voor vochthoudend groenvoer of zelfs het groenvoer nog extra nat maken. Alles om te zorgen dat ze voldoende water drinken. Dat is nodig voor een goede spijsvertering.

(Preventieve) medicatie en voedingssupplementen

Zeker bij megacolon konijnen is het aan te raden om een EHBO doos samen te stellen. Zorg dat je voldoende producten in huis hebt voor dwangvoer en om het konijn warm te houden bij ziekte. Wij raden ook zeker aan om als het konijn buiten leeft, te zorgen dat je een ziekenboeg hebt voor binnen in huis.

Wij lezen vaak dat er preventief medicijnen en voedingssupplementen worden aangeraden voor konijnen, zeker met betrekking tot (het voorkomen van) verstopping. Wees daar echter wel voorzichtig mee, overleg het voor je het toedient met de dierenarts. Veel medicijnen en voedingssupplementen hebben naast dat ze inzetbaar zijn om bepaalde klachten te verhelpen, vaak ook een aantal bijwerkingen die je liever niet hebt bij konijnen.

Wij raden daarom echt aan om een goede voedingsbasis te verzorgen voor konijnen met megacolon, en niet te veel preventieve medicijnen of voedingssupplementen te geven. Wij weten dat het advies op internet daar wisselend in is. Vaak lees je dat prozyme of ananassap aangeraden wordt, maar hier zitten ook risico's aan. Geef je dat als er al verstopping is, dan vererger je de problemen er alleen maar mee. Het is echt beter om een dierenarts te raadplegen, ook bij beginnende symptomen, in plaats van zelf aan de slag te gaan.

Als het vaak terugkomt, mag je van je dierenarts vaak wel een aantal medicijnen in huis hebben zodat je snel kan starten met behandeling in afwachting van de afspraak. Ga niet zelf dokteren, overleg altijd over met een konijnkundige dierenarts. Een verkeerde inschatting als konijnenbaasje kan ernstige problemen hebben, zeker voor konijnen die toch al kwetsbaar zijn, zoals Charlie konijnen.

Sommige Charlie konijnen hebben zo veel darmklachten dat er geen andere oplossing dan een leven lang aan de medicijnen om de darmen goed te laten werken. Doe dit altijd in overleg met een konijnkundige dierenarts.

Waar moet je verder op letten bij konijnen met mogelijk megacolon?

Behalve signalen van gas en verstopping, zijn er nog een aantal bijkomende zaken waar je alert op moet zijn.

Zo zijn megacolon konijnen vatbaarder voor parasieten, dus als er coccidiose of wormen zijn is de kans groter dat deze konijnen het krijgen. Dit kan een diagnose zelfs in de weg staan. Dat er coccidiose of wormen aanwezig zijn, sluit niet uit dat er geen megacolon is. Het één sluit het ander niet uit.
Wat verder handig is, is om megacolon konijnen preventief te behandelen met anti-myasisspray.

Daarnaast hebben veel megacolon konijnen vroeg of laat last van lekkend vocht uit de darmen, dat veroorzaakt dan "urinebrand" achtige verschijnselen en kan dus worden aangezien voor een blaasontsteking terwijl het dat niet is.  

Stimuleer je konijn om te bewegen! Voldoende beweging helpt een goede spijsvertering. Zorg voor uitdagend speelgoed, een graafbak, voedselverrijking, een maatje. Motiveer je konijn echt om met regelmaat actief te zijn.

Hoe oud wordt een konijn met megacolon?

Helaas worden konijnen met megacolon niet zo oud. Elke gasaanval en elke verstopping heeft als risico dat het konijn er niet doorheen komt en sterft. Het kan best zwaar zijn als konijnenbaasje om voor een konijn met deze aandoening te zorgen. Zeker als ze kieskeurig eten of lastig zijn met het toedienen van medicijnen.
Zelfs als het wel lukt om de voeding aan te passen, de gasaanvallen en verstoppingen tijdig kan behandelen en diarree weet te beperken, blijft de levensverwachting laag.
Konijnen met megacolon halen vaak niet voldoende voedingsstoffen uit het voedsel. Daardoor krijgen ze als ze ouder worden steeds meer bijkomende gezondheidsproblemen, die niet meer op te lossen zijn. Voor veel konijnen met megacolon is de levensverwachting maar 1 of 2 jaar.
Er zijn wel enkele gevallen bekend waar baasjes tijdig ontdekten wat het probleem was en daardoor op tijd voeding en medische behandeling konden aanpassen aan wat het konijn nodig had, en die konijnen wisten een iets hogere leeftijd te behalen.

Gebruikte bronnen:
- Pathophysiological and Functional aspects of the megacolon-syndrome of homozygous spotted rabbits - Bodeker, Turck, Loven, Wieberneit & Wegner - 1995
- Casusbespreking: konijn met diarree veroorzaakt door het megacolon syndroom door S Verschelde, Universiteit Gent, Faculteit diergeneeskunde, 2014-2015.
- Differential Diagnoses for megacolon in rabbits, medirabbit.com